Centrum Prawa Bankowego i Informacji – Jubileusz: 20 lat minęło… Podłoże zmian

Powstanie Bankowej Spółki Prawniczej było niejako naturalną konsekwencją powstania w roku 1991 Związku Banku Polskich oraz faktu podpisania przez Polskę,16 grudnia 1991 r., Układu Stowarzyszeniowego z Unią Europejską. Nasz kraj zadeklarował harmonizację szeroko rozumianego prawa bankowego do norm Wspólnoty. Konieczne do wprowadzenia rozwiązania odwoływały się do Pierwszej dyrektywy z dnia 12 grudnia 1977 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych Państw Członkowskich… oraz innych dyrektyw, w tym do Drugiej dyrektywy bankowej z dnia 15 grudnia 1989 r. W obu zawarte zostały zasady licencjonowania banków (zdefiniowanych jako instytucje kredytowe – credit institutions), określony też został zakres wykonywanych przez nie czynności. Postanowienia tych dyrektyw nie zostały uwzględnione w treści przepisów ustawy Prawo bankowe z 1989 r., a zatem nie były jeszcze znane bankom i ich pracownikom.

Bankowa rewolucja z kadrami sprzed… rewolucji

W latach 1990-1993 w bankowości polskiej dopiero zaczynał się proces wstępnej adaptacji wiedzy i doświadczeń zachodnioeuropejskich oraz uregulowań prawnych i dyrektyw Unii Europejskiej. W tych warunkach banki krajowe nie były wyposażone w wystarczające narzędzia gwarantujące osiągnięcie poziomu bezpieczeństwa dającego się porównać z poziomem bezpieczeństwa banków zachodnioeuropejskich. Nakładała się na to wysoka inflacja, która stwarzała nowe, skomplikowane uwarunkowania – ich skutków nie byli w stanie przewidzieć zarówno kredytodawcy (banki), jak i kredytobiorcy.

Z jednej strony pośpiesznie szkolone kadry bankowe nakłaniane były do stosowania zachodnich standardów oceny zdolności kredytowej, z drugiej zaś kadry wiedziały, że wdrożenie tych standardów wykluczy kredytowanie jednostek gospodarczych w warunkach gospodarki polskiej.

Ten stan pogłębiała niejasność definicji i podwójna interpretacja pojęć: zdolność kredytowa oraz zdolność do obsługi zadłużenia.

Banki w dniu transformacji nie dysponowały wystarczającym uzbrojeniem analitycznym pozwalającym na kompletną i prawidłową ocenę sytuacji ekonomicznej kredytobiorców. Decyzje kredytowe w latach 1990-1993 obciążone były znacznym ryzykiem powodowanym oddziaływaniem inflacji, traktowanej jako instrument i efekt procesów transformacji gospodarczej.

Galopująca inflacja

Zmiany w systemie funkcjonowania gospodarki zaprogramowane w 1989 r., wprowadzone do praktyki gospodarczej w roku 1990 przyniosły efekty daleko odbiegające od przyjętych pierwotnie założeń. Dotyczyło to w szczególności skali inflacji (w konsekwencji realnej stopy oprocentowania), jak i spadku popytu. Szczególnie silne było oddziaływanie inflacji, która doprowadziła do zwiększenia kosztów finansowych (równoległy wzrost ceny pieniądza), jak i ograniczenia popytu, co postawiło większość przedsiębiorstw w trudnej sytuacji ekonomiczno-finansowej, a banki napotkały na barierę prawną utrudniającą regulację ich wierzytelności, w ramach których kwoty wcześniej udzielonych kredytów stały się właściwie wielkością marginalną, a podstawową część zadłużenia stanowiły odsetki (koszt kredytu).

Hamletowski dylemat złych kredytów Tak silne oddziaływanie zarysowanego, niewątpliwie co do skali trudnego do przewidzenia i kwantyfikacji, zjawiska odnosiło się w szczególności do kredytów obrotowych, finansujących zapasy i należności (spadek popytu zmniejszył obrotowość, tj. zwiększył relację należności i zapasów do sprzedaży wyrażoną w dniach).

W latach 1990-1993 na jakość kredytów w znacznym stopniu wpływał także proces transformacji ustrojowej. Najbardziej dotkliwym dla banków następstwem tego procesu była utrata przez kredytobiorców zdolności obsługi zadłużenia.

Fakt, że kredyty nieregularne nie wynikły, w odniesieniu do zasady, z przyczyn zawinionych przez kredytodawców i kredytobiorców stał się podstawą szerokiej i zróżnicowanej pomocy udzielanej przez państwo tym podmiotom gospodarczym. Ustawodawca polski, jak i ustawodawcy w innych krajach, uznali kredyty nieregularne za obiektywną cechę okresu ...