Bankowość Spółdzielcza: Istota kapitału społecznego w bankach spółdzielczych

Eugeniusz Gostomski
Uniwersytet Gdański

W warunkach słabego kapitału społecznego ludzie nie mają do siebie zaufania i boją się, że zostaną oszukani przez swoich kontrahentów. Przy różnych płatnościach wymaga się więc zabezpieczeń prawnych, co zwiększa koszty transakcyjne. Niska jest też kreatywność ludzi, gdyż są zamknięci i wzajemnie się nie mobilizują do twórczej działalności. W Polsce zatem koniecznie trzeba podnieść poziom kapitału społecznego.

Istota i źródła

Kapitał społeczny według Roberta Putnama, który najbardziej spopularyzował to pojęcie na świecie, stanowi ogół norm, powiązań, sieci wzajemnego zaufania oraz lojalności funkcjonujących w konkretnej grupie społecznej1. Jego istotą są więc więzi między ludźmi i ich zdolność do współpracy. Można to mierzyć poziomem zaufania interpersonalnego i zaufania obywateli do państwa, gęstością sieci nieformalnych w społeczeństwie, a także liczbą znajomych i przyjaciół oraz przynależnością do różnych organizacji i stowarzyszeń. R. Putnam wyróżnia dwa rodzaje kapitału społecznego:

• kapitał spajający lub wykluczający (bonding or exclusive capital), który tworzony jest przez grupy nakierowane do wewnątrz, czyli spaja on daną grupę, np. wspólnotę etniczną, klub terenowy czy dużą rodzinę, dając jej członkom poczucie przynależności, wsparcie i zapewniając im ochronę. Jeżeli nie dzieje się to kosztem osób spoza grupy, to mamy do czynienia z pozytywnym kapitałem społecznym. Natomiast gdy jakaś grupa, np. mafijna, wymusza lojalność różnych osób wbrew ich woli, to buduje ona negatywny kapitał społeczny;
• pomostowy lub włączający kapitał społeczny (bridging or inclusive), który tworzony jest przez społeczności nakierowane na zewnątrz.

Podobnie jak Putnam kapitał społeczny definiuje Francis Fukuyama, który twierdzi, iż jego istotą jest umiejętność współpracy opartej na nieformalnych regułach i normach społecznych w obrębie określonej grupy w celu realizacji interesów jej członków2. Natomiast według Piotra Sztompki kapitał społeczny to więzi zaufania, lojalności i solidarności, znajdujące wyraz w samoorganizowaniu się i samorządności ludzi, głównie w ramach dobrowolnych stowarzyszeń3.

Źródłem kapitału społecznego są instytucje państwowe, organizacje pozarządowe, rodziny i woluntariusze pracujący dobrowolnie i nieodpłatnie na rzecz lokalnej społeczności lub jakiejś organizacji społecznej. Państwo kreuje kapitał społeczny poprzez tworzenie prawa, kształtowanie właściwego systemu wartości i możliwość stosowania środków przymusu, zapewniając tą drogą ład w społeczeństwie. Sprzyja to redukcji poziomu niepewności i nieufności w społeczeństwie. Istotnym czynnikiem rozwoju kapitału społecznego są organizacje pozarządowe, które aktywizują lokalne społeczności na rzecz rozwiązania określonych problemów społecznych. Ich członkowie pracują w nich dobrowolnie jako woluntariusze, nawzajem darzą się zaufaniem i wyznają podobne wartości.

W budowaniu kapitału społecznego trudno przecenić rolę rodziny, w której dzieci i młodzi ludzie wychowują się, dostosowują do życia w społeczeństwie, uczą współpracy z innymi ludźmi i nabierają do nich zaufania. Kapitałem społecznym tkwiącym w rodzinie jest oparta na pokrewieństwie możliwość wzajemnego wspierania się jej członków i gwarancja uzyskania pomocy w razie wystąpienia niesprzyjających okoliczności. W rodzinie jest on tworzony zarówno w okresie dzieciństwa (inwestowanie w wychowanie i wykształcenie dzieci), jak i młodości (pomoc dorosłym osobom w założeniu własnego gospodarstwa domowego i własnego przedsiębiorstwa) oraz dorosłości (amortyzacja ryzyka, udostępnianie szans). Waż...