Bankowość i Finanse | Wspólna Waluta | Pieniądz europejski po 20 latach

Maria Dunin-Wąsowicz
doktor nauk politycznych, specjalizuje się w dziedzinie finansów międzynarodowych

Chociaż przebieg przerażających wydarzeń na wschodnich obrzeżach Europy nie sprzyja świętowaniu, warto jednak zdobyć się na kilka refleksji dotyczących wprowadzenia euro w życie. Bodaj najważniejsza ogranicza się do stwierdzenia, że koncepcja Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) z trudem i przez długie lata znajdowała zwolenników. Trzeba też zadać pytanie: czy w historii pieniądza europejskiego zdołamy dojrzeć przesłanki do odkrycia na nowo politycznej jedności Europy? Trudno o odpowiedź. Przebieg wojny pozwala jednak powiedzieć, że paradoksalnie historia tworzenia euro stanowi wstęp do współczesnych wydarzeń, podczas których wiele państw UE nie odwołuje się do idei wspólnych działań w imię ugruntowania interesu wspólnotowego.

Idea z przeszłością i przyszłością

Pierwsze koncepcje waluty europejskiej zaczęły być szerzej dyskutowane od 1920 r., chociaż ich historia sięga początków XVII wieku. Jednym z promotorów pieniądza europejskiego był w XX wieku polski dyplomata Anatol ­Mülhstein, który przedstawił swoją koncepcję pieniądza dla Europy podczas II wojny (Dunin-Wąsowicz, 2009). Ideę wspólnej waluty popierał m.in. Friedrich von Hayek, który jednak wielokrotnie podkreślał, że „jednolita waluta międzynarodowa nie jest lepsza, ale gorsza niż waluta narodowa, jeżeli nie jest właściwie zarządzana” (Hayek, 1976). Ostatecznie, po latach sporów, kompromis wokół polityki monetarnej został zawarty w połowie 1989 r., kiedy UE rozpoczęła swoje przygotowania do utworzenia unii monetarnej na podstawie planu Delorsa, wskazującego, że wspólny pieniądz wzmocni europejskie państwa i ich status jako suwerena rozstrzygającego między interesem wewnętrznym a wspólnotowym. Trzy lata później doszło do podpisania traktatu z Maastricht (w lutym 1992 r.), który umożliwił przekształcenie wspólnoty europejskie w Unię Europejską z prawem do posiadania europejskiej waluty.

Traktat oparł konstrukcję polityki gospodarczej w Unii Gospodarczej i Walutowej na dwóch zasadach. Po pierwsze, pozostała ona w wyłącznej kompetencji państw z zastrzeżeniem formalnych ograniczeń traktatu. Po drugie, państwa zobowiązały się do osiągnięcia traktatowego celu wprowadzenia waluty przy zachowaniu obowiązku realizacji zasad jednolitego rynku oraz swobodnej konkurencji. W Madrycie, podczas grudniowego szczytu w 1995 r., państwa przyjęły postanowienie o konieczności zawiązania nowego porozumienia wspomagającego traktatowe zapisy dotyczące koordynacji polityki fiskalnej realizowanej w ramach polityki gospodarczej.

Efektem uzgodnień było przyjęcie w Luksemburgu w czerwcu 1997 r. Paktu Stabilności i Wzrostu (PSiW, Stability and Growth Pact), który zainicjował cykl posunięć państw oraz instytucji unijnych uszczelniających przewidzianą traktatem zasadę ścisłej koordynacji. W 1997 r. utworzono także nieformalne ciało pod nazwą Grupa Euro, chociaż jej funkcjonowanie sformalizował traktat lizboński podpisany dziesięć lat później. Rok później UE zdecydowała, że o możliwość wprowadzenia euro mogą ubiegać się państwa dopiero po uzyskaniu statusu jej członka. W 1999 r. ruszył Europejski Bank Centralny, który przygotował wprowadzenie waluty europejskiej do obiegu, co nastąpiło 1 stycznia 2002 r. W praktyce euro zaczęło pojawiać się w poszczególnych dwunastu państwach stopniowo od połowy grudnia 2001 r.

W grudniu 2004 r. doszło do utworzenia stanowiska szefa Euro Strefy, którego zadaniem jest odtąd zarządzanie koordynacją polityk gospodarczych państw z walutą euro. W kolejnych latach (2005 i 2007) państwa przyjęły szereg decyzji w sprawie zwiększenia skuteczności monitorowania planów budżetowych krajów UGW. Generalnie chodziło o to, aby narodowa polityka gospodarcza państw po wprowadzeniu euro była tak prowadzona, by z jednej strony nie narażała państwa na utratę suwerenności, z drugiej – pozwalała na realizację takich efektów utworzenia unii monetarnej, jak wzmocnienie euro jako waluty międzynarodowej. Wszystkie wskazane decyzje wzmacniały funkcjonowanie strefy euro nie tylko gospodarczo, ale przede wszystkim politycznie, tworząc warunki do kolejnych sześciu rozszerzeń. W ich rezultacie członkami strefy znaczenia euro jest obecnie 19 państw. Walutą tą posługują się ponadto Watykan, San Marino, Monako, Andora, Czarnogóra i Kosowo, choć żadne z tych mini-państw nie kandyduje do członkostwa w strefie. W sumie spośród 47 państw Europy, licząc z Białorusią i Rosją, dla 25 walutą narodową stało się euro.

Pomysł na potęgę

Wprowadzenie euro od początku traktowane było jako krok w kierunku realizacji zmodyfikowanej wersji marzenia o powszechnym pokoju na kontynencie „kłótliwych małych państw”. Warto przypomnieć, że ilustracje, przedstawiają...