Banki: Ryzyko kredytowe jako ważny element prawidłowego zarządzania bankiem – Znaczenie Systemu AMRON w ograniczaniu ryzyka kredytowego

Monika Skolimowska

Efektem tego jest określenie w procedurach wewnętrznych limitów związanych z ryzykiem koncentracji, uwzględnienie strategii zarządzania ryzykiem oraz całokształtu zagadnień związanych z identyfikowaniem, pomiarem, monitorowaniem i kontrolowaniem tegoż ryzyka.

Wartość udzielonych ekspozycji kredytowych przez banki spółdzielcze, np. na zakup nieruchomości mieszkalnej lub komercyjnej, gdzie głównym zabezpieczeniem jest hipoteka na nieruchomości – z reguły przekracza 10 proc. funduszy własnych banku1. Bank, na podstawie procedur zewnętrznych, dokonuje przeglądów i klasyfikacji ekspozycji kredytowych co najmniej raz na koniec każdego kwartału2. Jedną z form zabezpieczeń kredytowych jest hipoteka na nieruchomości, a kwotę przyjętych zabezpieczeń ogranicza się do wysokości, aktualnej na dzień analizy, wielkości zabezpieczanej ekspozycji kredytowej wyliczonej w oparciu o jej wartość.

Warto wspomnieć, że w ryzyku koncentracji zaangażowań bank dokonuje pomiaru ekspozycji kredytowych między innymi w ten sam rodzaj zabezpieczenia lub w tego samego dostawcę zabezpieczenia (tzw. koncentracja zabezpieczeń).

Hipoteka na nieruchomości jest tzw. zabezpieczeniem rzeczywistym3, ich wartością jest kwota, jaką bank mógłby uzyskać w dniu analizy, dokonując upłynnienia zabezpieczenia, lub kwota, jaka zostałaby zaksięgowana w bilansie banku w przypadku przejęcia zabezpieczenia na poczet długu. Odpowiednia płynność to taka, gdy w przypadku sprzedaży można uzyskać cenę netto nieodbiegającą od cen rynkowych.

Jednym z zabezpieczeń umożliwiającym pomniejszenie podstawy tworzenia rezerw celowych jest hipoteka powstała na4:

a) nieruchomości,

b) użytkowaniu wieczystym,

c) własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego,

d) spółdzielczym prawie do lokalu użytkowego,

e) prawie do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

f) prawie do lokalu mieszkalnego w domu budowanym przez spółdzielnię mieszkaniową w celu przeniesienia jej własności na członka.

Powyższe ma istotny wpływ na kształtowanie się wyniku finansowego banku, ponieważ rezerwy celowe (stanowiące koszt)na ryzyko związane z ekspozycjami kredytowymi zaklasyfikowanymi do kategorii „pod obserwacją”, „poniżej standardu”, „wątpliwe” i „stracone” tworzy się na podstawie indywidualnej oceny ryzyka obciążającego daną ekspozycję, jednak w wysokości co najmniej wymaganego poziomu rezerw, stanowiącego w relacji do podstawy tworzenia rezerw celowych:

1. 1,5 proc. – w przypadku kategorii „pod obserwacją”;
2. 20 proc. – w przypadku kategorii „poniżej standardu”;
3. 50 proc. – w przypadku kategorii „wątpliwe”;
4. 100 proc. – w przypadku kategorii „stracone”.

Kwota, o którą można pomniejszyć podstawę tworzenia rezerw celowych w przypadku zabezpieczeń w postaci hipoteki – nie może być wyższa niż wysokość dokonanego wpisu do księgi wieczystej oraz:

a) 50 proc. wartości ustalonej na podstawie wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli wycena rzeczoznawcy nie uwzględnia wcześniej powstałych obciążeń, wartość pomniejsza się najpierw o łączną kwotę tych obciążeń,

b) 60 proc. bankowo-hipotecznej wartości nieruchomości, ustalonej zgodnie z art. 22

Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz. U. z 2003 r. nr 99, poz. 919, z 2005 r. nr 184, poz. 1539 i nr 249, poz. 2104 oraz z 2006 r. nr 157, poz. 1119)5.

Natomiast, biorąc pod uwagę limity koncentracji zaangażowani, nie stosuje się do6:

• zaangażowań zabezpieczonych na nieruchomości mieszkalnej, którą dłużnik zamieszkuje lub będzie zamieszkiwał bądź też oddał lub odda w wynajem lub dzierżawę – do wysokości 50 proc. wartości zabezpieczenia hipotecznego ustanowionego na rzecz banku, określanej na podstawie wyceny bankowo-hipotecznej lub innej wyceny, sporządzonej co najmniej raz na trzy lata, nie więcej jednak niż wysokość wpisu do księgi wieczystej,
• zaangażowań zabezpieczonych hipoteką na nieruchomości komercyjnej, którym zgodnie z § 66-§ 69 załącznika nr 4 do uchwały w sprawie adekwatności kapitałowej banków można przypisać wagę ryzyka 50 proc. – do wysokości 50 proc. wartości zabezpieczenia hipotecznego ustanowionego na rzecz banku, określanej na podstawie wyceny bankowo-hipotecznej lub innej wyceny, sporządzonej co najmniej raz w roku, nie więcej jednak niż wysokość wpisu do księgi wieczystej.

Dodatkowo – ekspozycje kredytowe zabezpieczone na nieruchomościach zdefiniowane w tytule IX załącznika nr 4 Uchwały nr 76/2010 KNF z dnia 10 marca 2011 (poz. 11) wskazują niższą wagę ryzyka na poziomie 100 proc., 75 proc. lub 35 proc. (zgodnie z § 62)7.

Określona waga ryzyka ww. ekspozycji ma bardzo duży wpływ na wyliczenie kwoty ekspozycji ważonych ryzykiem, a tym samym na współczynnik wypłacalności8.